Nếp nhăn, nếp gấp và rối loạn sắc tố là những vấn đề về da không thể tránh khỏi và thường xuất hiện khi chúng ta già đi. Mặc dù chúng ta thường đổ lỗi cho việc “mỗi mùa xuân sang chúng ta già thêm một tuổi”, nhưng thủ phạm chính của lão hóa là do ánh nắng, hay chúng tôi thường gọi là tổn thương da do tiếp xúc với ánh sáng mặt trời và tia cực tím Ultraviolet (UV). Chịu trách nhiệm cho 90% những thay đổi có thể nhìn thấy trên da, lão hóa do ánh nắng là kết quả trực tiếp của tác hại tích lũy từ ánh nắng mặt trời mà bạn đã tiếp xúc trong suốt cuộc đời của mình.
Da bị lão hóa sớm là do tiếp xúc với ánh nắng. Trong đó tiếp xúc với tia UV trong ánh nắng là thủ phạm chính. Ngoài ra, ánh sáng nhìn thấy được (HEV) và ánh sáng hồng ngoại trong ánh nắng cũng góp phần gây lão hóa da.
Ánh nắng luôn ở xung quanh chúng ta, khiến tác hại của ánh nắng mặt trời trở thành mối lo ngại quanh năm đối với làn da khỏe mạnh. Lão hóa da theo trình tự thời gian không thể tránh được (chúng ta không thể “ngừa” quy luật tự nhiên sanh lão bệnh tử), nhưng quá trình lão hóa do ánh nắng sẽ đẩy rất nhanh quá trình này. Tin tốt là, điều này hoàn toàn có thể phòng ngừa được. Chúng ta hãy cùng tìm hiểu các nguyên nhân và triệu chứng liên quan đến quá trình lão hóa do ánh nắng và các phương pháp điều trị có thể giúp bạn nhé.
Lão hóa “this”, lão hóa “that”:
Trên thực tế, chúng ta cùng một lúc đang chịu tác động của 2 loại lão hóa khác nhau. Hiểu được tính chất và yếu tố kích hoạt của 2 loại lão hóa sẽ giúp ta phòng ngừa chúng một cách hiệu quả nhất:
Lão hóa theo thời gian hay chúng tôi thường gọi là lão hóa nội sinh, có thể được mô tả là một loạt các thay đổi trên da diễn ra tự nhiên theo thời gian và không chịu tác động của bất kỳ yếu tố bên ngoài nào. Qua nhiều năm, việc sản xuất một số protein của da như collagen và elastin giảm đi, và da trở nên khó giữ ẩm hơn. Kết quả là da mất đi độ đàn hồi và săn chắc, dẫn đến sự xuất hiện của các nếp nhăn nhỏ và da chảy xệ. Quá trình này, có thể khó tin, diễn ra rất chậm, nên dù không tránh được, nó cũng không phải mối lo ngại chính cho chúng ta.
Lão hóa ngoại sinh, hoặc có thể dễ hiểu hơn là, lão hóa do những tác nhân bên ngoài, những thói quen, lối sống của chính chúng ta. Nó bao gồm rất nhiều yếu tố kích hoạt mà chúng ta đều được nghe mỗi ngày; từ việc lớn như hút thuốc, uống rượu bia; những thói quen xấu như thức khuya, ăn nhiều đồ ngọt, béo; hay thậm chí những cái nghe thật khó tin như cười nhiều hay …thường xuyên uống nước bằng ống hút. Và “vua” của các yếu tố gây lão hóa chính là ánh nắng mặt trời. Chúng tạo ra các loại oxy phản ứng (ROS), còn được gọi là các gốc oxy hóa tự do, gây tổn thương tế bào da và gây ra stress oxy hóa. Nó dẫn đến sự suy thoái nhanh chóng của protein da, đẩy nhanh quá trình lão hóa da. Hơn nữa, nó thúc đẩy sự hình thành các đốm đen và gây ra sự thay đổi sắc tố hoặc màu da không đồng đều, rối loạn các cấu trúc và chức năng da như miễn dịch da, mạch máu da, khả năng làm lành vết thương của da…
Điều đáng sợ nhất trong ánh nắng:
Như chúng tôi đã nói với bạn, tia UV trong ánh nắng là thứ chúng ta cần tránh nhất. Có ba dải bước sóng UV chính là UVC, UVB và UVA. Tia UVC không chạm tới bề mặt Trái đất, vì vậy chúng không gây nguy hiểm cho sức khỏe con người. Bức xạ UVB có nhiều năng lượng hơn UVA và có thể gây cháy nắng và ung thư da. Cuối cùng, tia UVA mặc dù có ít năng lượng hơn nhưng lại là tia thâm nhập sâu nhất vào da người nên chúng là tác nhân chính gây ra hiện tượng lão hóa da.
Tiếp xúc với bức xạ tia cực tím thời gian dài hoặc quá mức gây ra việc sản xuất các loại oxy phản ứng và làm tăng biểu hiện của một men có tên là Matrix MetalloProteinase (MMP). Men này làm suy giảm các protein của da, rất quan trọng đối với độ đàn hồi, độ ẩm và độ săn chắc – collagen, fibronectin, elastin và proteoglycan (thành phần chính là Hyaluronic Acid hay HA). Sự thoái hóa của các protein này và quan trọng hơn là sự hiện diện của các hạt collagen bị phân mảnh làm giảm quá trình tổng hợp collagen mới và làm suy giảm cấu trúc da, dẫn đến kết cấu da thô ráp và hình thành các nếp nhăn. Hơn nữa, để bảo vệ bản thân khỏi ánh nắng mặt trời, da của bạn sản xuất nhiều hắc tố hơn bình thường khi tiếp xúc với tia cực tím. Sự kích thích quá mức của tế bào biểu bì tạo hắc tố này dẫn đến sự hình thành các đốm nâu do năng lượng mặt trời và nám da.
Một vài những thay đổi lão hóa của da do ánh nắng đã được chứng minh khác, có thể kể đến:
- Làm mỏng lớp thượng bì, khiến da khô, dễ ngứa, dễ kích ứng.
- Rối loạn điều hòa nhiệt, khiến nhạy cảm hơn với nhiệt nóng.
- Quá trình làm lành vết thương chậm và dễ gặp lỗi hơn, dễ hình thành các tế bào hư hỏng, ác tính.
- Giảm cảm giác da.
- Giảm chức năng miễn dịch của da.
- Rối loạn hệ mạch máu, mạch bạch huyết da, khiến da dễ bầm, nhận ít dinh dưỡng hơn, dễ ứ nước hơn và giảm lưu thông tế bào máu miễn dịch.
- Giảm mô mỡ dưới da, khiến da chảy xệ, gương mặt hốc hác.
Vậy chỉ chống tia UV là đủ?
Trong khi tia UV trong ánh sáng mặt trời là nguyên nhân số một gây lão hóa da, chúng ta cũng không nên quên vai trò của HEV và tia hồng ngoại. HEV là ánh sáng khả kiến (nhìn thấy được) năng lượng cao màu xanh lam, phát ra từ mặt trời và các thiết bị như điện thoại hoặc máy tính của bạn. Ánh sáng này không dừng lại khi mặt trời lặn. Ánh sáng hồng ngoại không thể nhìn thấy bằng mắt và thay vào đó được cảm nhận dưới dạng nhiệt, giống như trong lò vi sóng.
May mắn thay, cả hai thứ này đều không liên quan đến ung thư da, nhưng chúng đã được chứng minh làm phá vỡ collagen và giảm độ đàn hồi của da. Trong những năm gần đây, một số nghiên cứu đang tập trung vào các tác động bổ sung của các dạng ánh sáng khác này có thể có trên da. Theo một nghiên cứu năm 2014 trên tạp chí Photodermatology, Photo Immunology & Photomedicine, bức xạ mặt trời không phải tia cực tím góp phần đáng kể vào quá trình lão hóa do ánh nắng và cần được xem xét khi xây dựng chế độ bảo vệ da.
Làm sao để “trẻ mãi không già”?
Điều quan trọng hơn hết chúng ta cần phải nhớ là tránh các yếu tố lão hóa ngoại sinh nhất có thể, đặc biệt nhất là ánh nắng mặt trời.
Thoa kem chống nắng hàng ngày không chỉ giúp ngăn ngừa ung thư da mà còn ngăn ngừa các dấu hiệu lão hóa do ánh nắng. Trên thực tế, nhiều người coi kem chống nắng là vũ khí chống lão hóa của họ và sự thật là, điều đó hoàn toàn đúng. Việc sử dụng thường xuyên đã được chứng minh là giúp ngăn chặn thiệt hại do ánh sáng trong một khoảng thời gian dài hơn. Chúng ta nên dùng các loại kem chống nắng phổ rộng, chống được cả ánh sáng xanh HEV và ánh sáng hồng ngoại, có SPF ít nhất 30.
Đối với những vùng chúng ta không thể thoa kem chống nắng, hãy bảo vệ da bằng cách che chắn tốt với quần áo, mũ nón có khả năng chống tia UV, các màu tối sẽ tốt hơn các màu sáng. Ngoài ra, viên uống chống nắng cũng là một lựa chọn bổ sung lý tưởng, các thành phần trong viên uống sẽ giúp trung hòa các gốc oxy tự do, giảm thiểu tác hại của ánh nắng mặt trời.
Ngoài ra, khi bị lão hóa do ánh nắng, các bác sĩ Da liễu có thể đưa cho bạn các phương pháp điều trị, bao gồm thuốc thoa, laser, các thiết bị trẻ hóa năng lượng như Thermage, Ultherapy…
