Phòng ngừa viêm da cơ địa còn nhiều thách thức do tính chất đa yếu tố, dễ tái phát. Mục đích điều trị viêm da cơ địa là để giảm viêm, giảm ngứa và ngăn chặn các cơn bùng phát trong tương lai, tránh biến chứng. Các biện pháp điều trị hiện nay chủ yếu nhằm đưa da về tình trạng bình thường càng lâu càng tốt, phòng ngừa và điều trị các cơn bùng phát các biến chứng.
Viêm da cơ địa hay còn gọi là chàm thể tạng là một bệnh viêm da tái phát mạn tính với cơ chế bệnh sinh phức tạp liên quan đến tính nhạy cảm di truyền, rối loạn chức năng miễn dịch và hàng rào bảo vệ da, và các yếu tố môi trường.
Triệu chứng của viêm da cơ địa:
Ngứa là triệu chứng chính, bệnh thường tiến triển thành từng đợt, trong đợt cấp tính, người bệnh thấy một vùng da nổi mẩn đỏ và ngứa. Mức độ ngứa đôi khi rất nghiêm trọng, đặc biệt là vào ban đêm khiến người bệnh mất ngủ. Ngứa thường xuất hiện trước các tổn thương và trầm trọng hơn khi không khí khô, đổ mồ hôi, kích ứng tại chỗ, quần áo len và căng thẳng về cảm xúc. Khi bệnh lui dần, vùng da sẽ chuyển sang màu nâu, xám, hoặc để lại các mảng da dày do cào gãi, chà xát nhiều. Viêm da cơ địa có thể ảnh hưởng đến bất kỳ vùng da nào, phân bố tổn thương phụ thuộc vào tuổi.
Ở trẻ sơ sinh, tổn thương đặc trưng xảy ra ở mặt, da đầu, cổ, mí mắt và mặt duỗi của các chi. Ở trẻ lớn và người lớn, các tổn thương xảy ra trên các mặt gấp như cổ, khuỷu tay, khoeo chân. Các triệu chứng rầm rộ từng đợt rồi thuyên giảm và sau một thời gian sẽ lặp lại. Chính vì vậy, bệnh lý này ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng cuộc sống, làm người bệnh mệt mỏi và khó chịu.
Do viêm da cơ địa biểu hiện thành từng đợt sau đó tự thuyên giảm, với thể nhẹ đa số không gây ra biến chứng nguy hiểm. Tuy nhiên, nếu người bệnh bị ngứa và phải gãi nhiều, móng tay dài, nhọn và kém vệ sinh có thể gây nhiễm trùng da. Cấu trúc vùng da bị phá vỡ, lở loét và vết nứt da bị lây nhiễm bởi chủng vi sinh vật thường trú trên da hay cả vi khuẩn ngoại lai. Do đó, khi vết thương trên da lành lặn trở lại có thể để lại sẹo xấu, gây mất thẩm mỹ. Ngoài ra, do bệnh lý mạn tính kéo dài nhiều năm, nếu điều trị sai, lạm dụng các thuốc bôi hoặc uống có corticoid có thể dẫn đến các tác dụng phụ không mong muốn. Nếu các triệu chứng viêm da cơ địa xảy ra ở vùng quanh mắt có thể dẫn tới thâm mắt vì người bệnh thường xuyên gãi do ngứa. Bên cạnh đó, thói quen gãi da vùng mắt cũng dễ gây ra những vết xây xước, tăng nguy cơ nhiễm trùng. Người bệnh có thể gặp phải một số vấn đề như chảy nước mắt liên tục, viêm kết mạc, viêm mí mắt.
Các tác nhân môi trường thường gặp khởi phát triệu chứng gồm: Tắm quá lâu hoặc quá nhiều lần, xà phòng có tính sát khuẩn mạnh, đổ mồ hôi, thay đổi nhiệt độ, bài tiết mồ hôi, môi trường có độ ẩm thấp, mặc quần áo lông cừu hoặc vải nhân tạo, len dạ, , tiếp xúc bụi bặm, lông động vật, khói thuốc lá hay ăn một số loại thực phẩm dễ bị dị ứng như trứng, sữa, cá, đậu nành hay lúa mì…
Phòng ngừa viêm da cơ địa:
Điều trị viêm da cơ địa còn nhiều khó khăn và thách thức do cơ chế bệnh sinh nhiều yếu tố, dễ tái phát. Tuy nhiên, người bệnh có thể phòng ngừa bệnh bằng cách là thường xuyên bôi kem dưỡng ẩm để phục hồi hành rào bảo vệ da, sử dụng các hóa mỹ phẩm dành cho da nhạy cảm, tiếp tục chế độ ăn uống, chế độ vận động lành mạnh và hạn chế các yếu tố kích thích bệnh khởi phát:
- Tránh thức ăn dị ứng, vệ sinh nhà cửa, giặt giũ chăn, gối, nệm, thảm và màn cửa thường xuyên, tránh khói thuốc lá và môi trường bụi bặm, phấn hoa.
- Tắm không quá lâu; mỗi lần tắm, giới hạn trong 5 phút và sử dụng nước nhiệt độ tầm 27-30 độ, dưỡng ầm cần thoa ngay lặp tức sau khi tắm.
- Nên mặc quần áo mềm mại và trơn láng, tránh các loại sợi gây kích ứng.
- Hạn chế dùng nước hoa, các loại chất sát khuẩn mạnh.
- Hạn chế gãi da đến mức tối thiểu; đối với trẻ nhỏ, cần cắt móng tay và đeo găng tay vào ban đêm.
- Khi trời nóng, cần mặc quần áo thoáng mát. Khi trời lạnh và khô, cần dưỡng da với các loại kem, sáp giữ ẩm. Uống đủ nước.
Và ngay khi phát hiện các dấu diệu viêm da cơ địa, người bệnh nên đến bệnh viện có chuyên khoa Da liễu để được thăm khám và có phác đồ điều trị phù hợp với từng người bệnh giúp bệnh không trở nặng. Người bệnh không tự ý dùng thuốc uống và thuốc bôi khi chưa có chỉ định của bác sĩ. Với trường hợp vết thương ở da sưng đỏ, có mụn mủ, đau, sốt,… cần đến bệnh viện ngay để được xử trí kịp thời, tránh tình trạng bội nhiễm hoặc nhiễm trùng da.
Các phương pháp phòng ngừa viêm da cơ địa:
Viêm da cơ địa còn được gọi là chàm thể tạng, chàm sữa hay lác sữa ở trẻ em. Bệnh có đặc trưng xuất hiện các mảng da viêm đỏ, bong vảy, hoặc da viêm đỏ rỉ dịch và ngứa dữ dội, đi kèm tình trạng da khô do tổn thương hàng rào bảo vệ da từ đó tăng mất nước qua da.
Tại Viêt Nam, viêm da cơ địa ảnh hưởng đến khoảng 5% dân số. Bệnh viêm da cơ địa thường gặp ở những tháng đầu đời của trẻ, tuy nhiên bệnh có thể xảy ra bất kì lứa tuổi nào. Viêm da cơ địa phổ biến hơn ở trẻ em và cũng có thể phát triển ở người lớn. Đây là tình trạng viêm da mạn tính, không thể chữa khỏi hoàn toàn nhưng có thể kiểm soát được. Mặc dù bệnh cũng có thể cải thiện đáng kể hoặc khỏi hẳn ở một số trẻ khi lớn lên.
Cơ chế bệnh sinh của viêm da cơ địa rất phức tạp, vẫn chưa biết nguyên nhân cụ thể, nhưng được cho là có liên quan đến các yếu tố di truyền, hệ thống miễn dịch và môi trường gây rối loạn khả năng bảo vệ của da. Những người bị chàm, dị ứng, viêm mũi dị ứng hoặc hen suyễn có nguy cơ bị viêm da cơ địa. Ngoài ra, nguy cơ cao hơn nếu trong gia đình có người bị viêm da cơ địa. Nhiều thống kê cho thấy, 60% bệnh nhân viêm da cơ địa khi sinh con, con cũng bị bệnh này. Nếu cả ba lẫn mẹ đều bị viêm da cơ địa thì trẻ sinh ra có đến 80% nguy cơ bị bệnh.
Triệu chứng của viêm da cơ địa khác nhau ở giai đoạn cấp và mạn tính. Cấp tính bệnh nhân có các vùng ban dát đỏ không có ranh giới rõ ràng hoặc đám sẩn đỏ xuất hiện trên da, vùng da tổn thương có thể xuất hiện mụn nước nhỏ, li ti, rỉ dịch. Nối tiếp các triệu chứng cấp tính, bệnh sẽ chuyển sang bán cấp với các triệu chứng nhẹ hơn, da không rỉ dịch hay phù nề. Tổn thương da phát triển đến một mức độ nhất định sẽ chuyển sang giai đoạn mãn tính với các triệu chứng như vùng da sẽ chuyển sang màu nâu, xám, hoặc để lại các mảng da dày do cào gãi, chà xát nhiều.
Viêm da cơ địa thường được chẩn đoán bằng bệnh sử và khám bệnh, ít có xét nghiệm đặc hiệu. Do biểu hiện có thể nhầm lẫn với một số bệnh lý khác như viêm da tiếp xúc, vảy nến, viêm da tiết bã, nấm da,…nên khi có những triệu chứng nghi ngờ, người bệnh cần đến khám để bác sĩ thăm khám và chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh.
Viêm da cơ địa là một tình trạng mạn tính, phần lớn không thể chữa khỏi hoàn toàn nhưng có thể kiếm soát được, vì vậy người bị viêm da cơ địa cần có thói quen, lối sống phù hợp để tránh các đợt tái phát. Các biện pháp điều trị hiện nay chỉ nhằm đưa da về tình trạng bình thường càng lâu càng tốt, phòng ngừa và điều trị các cơn bùng phát/các biến chứng. Các phương pháp điều trị bao gồm:
1. Kiểm soát tốt tình trạng viêm:
- Thuốc kháng viêm uống corticosteroid: giúp khống chế và kiểm soát giai đoạn bùng phát của bệnh. Chỉ được sử dụng theo chỉ định của bác sĩ, không tự ý dùng vì thuốc có nhiều tác dụng phụ khi không kiểm soát được liều: viêm loét dạ dày tá tràng, tăng đường huyết, nhiễm trùng, rạn da, loãng xương,… Trong một số trường hợp, bệnh nặng dai dẳng có thể phối hợp thêm một số thuốc ức chế miễn dịch như cyclosporin, methotrexate,…tuy nhiên vì độc tính cao nên hạn chế dùng và phải theo dõi sát bởi bác sĩ Da liễu.
- Thuốc kháng viêm bôi: Đây là biện pháp giúp người bệnh giảm cảm giác ngứa, tránh gãi nhiều gây tổn thương da, giảm đỏ, giảm viêm, dùng trong giai đoạn viêm. Khi da đã bớt sưng đỏ, ngứa nên hạn chế sử dụng kem kháng viêm, tăng cường liệu pháp chăm sóc làm ẩm bằng kem dưỡng ẩm. Người bệnh không được lạm dụng và phải dùng dưới sự hướng dẫn của bác sĩ. Nếu lạm dụng quá nhiều thuốc kháng viêm khiến màu da thay đổi, rạn da, teo da, da mỏng, mọc lông, nguy cơ nhiễm trùng cao hơn.
2. Khôi phục lại hàng rào bảo vệ da:
Bảo vệ da bằng kem dưỡng ẩm. Khi bị viêm da cơ địa, da thường bị khô, tăng mất nước qua da, sử dụng kem dưỡng ẩm để làm mềm da từ nhiều lần mỗi ngày, tránh nứt nẻ gây nhiễm trùng.
3. Điều trị kháng sinh bôi hoặc uống nếu da bị nhiễm trùng:
Chỉ bổ sung thêm kháng sinh trong thời gian ngắn. Nếu vết thương bị hở hay chảy dịch cần đắp gạc và vệ sinh thay băng mỗi ngày để tránh bội nhiễm.
4. Lối sống lành mạnh, tránh các yếu tố khởi phát bệnh:
Tránh áp lực và căng thẳng khi làm việc, cần nghỉ và ngủ điều độ đủ giấc, thường xuyên tập thể dục. Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, đầy đủ dinh dưỡng, tăng cường hệ miễn dịch, tránh thức ăn gây dị ứng. Hạn chế tắm lâu và tắm nhiều lần, dùng sữa tắm dịu nhẹ, thoa dưỡng ẩm ngay sau tắm. Tránh các chất sát khuẩn mạnh, sử dụng chất tẩy rửa nhẹ nhàng, không xà phòng, cồn hay chất tạo màu hay tạo mùi, đeo găng tay để bảo vệ da tay. Biết và hạn chế tiếp xúc với các sản phẩm, dị nguyên thường gây dị ứng. Ví dụ một số tác nhân phổ biến là: vải len thô, nóng và đổ mồ hôi, sản phẩm tẩy rửa, lông thú cưng, phấn hoa, khói thuốc lá, không khí lạnh và khô, nước hoa, hóa chất gây kích ứng khác. Tránh chà xát, cào gãi làm tổn thương da từ đó tăng nguy cơ nhiễm trùng. Phát hiện và kiểm soát tốt các bệnh dị ứng khác như hen phế quản, viêm mũi dị ứng.
Các thuốc thoa trong phòng ngừa viêm da cơ địa:
Viêm da cơ địa còn được gọi là chàm thể tạng là một bệnh lý mạn tính, dễ tái phát ảnh hưởng đến hơn 5% dân số ở Việt Nam. Bệnh có đặc trưng xuất hiện các mảng da viêm đỏ, bong vảy, hoặc mụn nước rỉ dịch và ngứa dữ dội, đi kèm tình trạng da khô do tổn thương hàng rào bảo vệ da từ đó tăng mất nước qua da. Nếu càng gãi (để giảm ngứa) thì càng làm da bị chấn thương, trầy xước gây nhiễm trùng da. Nguyên nhân gây viêm da cơ địa là kết quả của sự tương tác nhiều yếu tố, bao gồm: gene, hệ thống miễn dịch và môi trường. Các nghiên cứu cho thấy nếu nguy cơ cao hơn nếu trong gia đình có người bị viêm da cơ. Những người bị chàm, dị ứng, viêm mũi dị ứng hoặc hen suyễn có nguy cơ cao hơn bị viêm da cơ địa. Bên cạnh đó môi trường đóng vai trò khởi phát, có thể kể đến như ô nhiễm môi trường, thay đổi thời tiết, bụi nhà, thức ăn, vi khuẩn, siêu vi…
Tùy từng lứa tuổi mắc bệnh mà viêm da cơ địa sẽ bộc lộ những triệu chứng khác nhau. Có thể là mụn nước, viêm đỏ, chảy dịch ở giai đoạn cấp, hay da khô, dày màu nâu, xám do cào gãi ở giai đoạn mạn. Vị trí có thể ở má như trẻ nhỏ, hay có thể ở nếp gấp hay mặt duỗi chi ở người lớn. Ở giai đoạn đầu, viêm da cơ địa xuất hiện đợt cấp, sau đó thuyên giảm rồi lại xuất hiện một đợt cấp tiếp theo. Về một số các trường hợp sẽ tiến triển thành mạn tính. Ở trẻ tình trạng này có thể cải thiện đáng kể hoặc thậm chí khỏi hoàn toàn khi lớn hơn. Tuy nhiên, viêm da cơ địa có thể nặng hơn hoặc xuất hiện trở lại ở tuổi trưởng thành do tiếp xúc với chất kích thích hoặc chất gây dị ứng. Viêm da cơ địa khiến người bệnh khó chịu, ngứa ngáy, mất ngủ, gây suy giảm chất lượng cuộc sống. Tình trạng ngứa ngáy liên tục kèm theo ảnh hưởng giấc ngủ có thể làm tăng nguy cơ rối loạn sức khỏe tâm thần như trầm cảm và rối loạn lo âu; ở trẻ em có thể gây rối loạn hành vi.
Thuốc bôi là là loại thuốc thường được các bác sĩ da liễu lựa chọn trong điều trị vì có hiệu quả khá nhanh mà tránh được ảnh hưởng lên toàn thân. Sau đây là số loại thuốc thoa thường được dùng trong bệnh viêm da cơ địa:
1. Thuốc kháng viêm phòng ngừa viêm da cơ địa
- Kem corticoid thoa: có tác dụng giảm phản ứng viêm tại chỗ giúp làm giảm triệu chứng thuyên giảm hơn, da bớt mẩn đỏ, sưng, ngứa. Tuy nhiên, nên hạn chế bôi kem khi đã bớt ngứa và tăng cường các liệu pháp tự chăm sóc khác như làm ẩm da, mềm da cũng giúp kiểm soát viêm da cơ địa mức độ nhẹ thay vì dùng thuốc. Vì nếu dùng kéo dài kèm kháng viêm sẽ gây tác dụng phụ như làm teo da, rạn da, đổi màu da, mỏng da, mọc lông và dễ làm da nhiễm trùng hơn. Các kem kháng viêm có corticoid chỉ nên sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ, không được tự ý dùng, tùy vào tính chất tổn thương, bác sĩ sẽ kê dạng hoạt chất từ nhẹ đến nặng tùy vào loại thương tổn của bệnh nhân.
- Kem ức chế calcineutrine tại chỗ (TCI) như tacrolimus, pimecrolimus được chỉ định rất nhiều trong các trường hợp bị viêm da cơ địa. Tác dụng giúp kháng viêm, có các nồng độ điều trị khác nhau tùy thuộc vào vị trí tổn thương. Cả tacrolimus và pimecrolimus đều không được sử dụng ở trẻ em < 2 tuổi.
2. Mỡ kháng sinh:
Có thể dùng trong trường hợp người bệnh có nhiễm trùng kèm theo, tuy nhiên nếu tình trạng nhiễm trùng nặng, có triệu chứng toàn thân thì khi đó kháng sinh đường uống nên được lựa chọn.
3. Các chất sát khuẩn phòng ngừa viêm da cơ địa
Như eosin, milian, castellani, … có thể dùng ngắn ngày trong giai đoạn mụn nước, tiết dịch để sát khuẩn, làm khô vết thương, hạn chế bội nhiễm vi khuẩn.
4. Kem dưỡng ẩm:
Là điều trị cần thiết và duy trì kéo dài trong viêm da cơ địa. Do cơ chế bệnh là do tổn thương hàng rào bảo vệ da, làm da khô, dễ mất nước từ đó rất dễ kích ứng với các tác nhân môi trường. Dùng kem dưỡng sẽ giúp bảo vệ da, duy trì độ ẩm của làn da, hạn chế các tác nhân kích ứng xâm nhập từ đo làm giảm các đợt bùng phát bệnh. Người bệnh cần thoa kem dưỡng ẩm đều đặn, nhiều lần trong ngày và duy trì lâu dài để bảo vệ làn da.
Cần sử dụng nước rửa tay, sữa tắm dịu nhẹ, tránh sát khuẩn mạnh để hạn chế tổn thương da.
Ngoài ra, người bệnh cần tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ và hạn chế các yếu tố kích thích bệnh khởi phát: tránh thức ăn dễ gây dị ứng, vệ sinh nhà cửa, giặt giũ chăn, gối, nệm, thảm và màn cửa thường xuyên, tránh khói thuốc lá và môi trường bụi bặm. Tắm không quá lâu, mỗi lần tắm tầm 5 phút và thoa dưỡng ẩm ngay sau tắm, hạn chế cào gãi, đối với trẻ nhỏ, cần cắt móng tay và đeo găng tay vào ban đêm.
