Viêm da cơ địa (Chàm thể tạng): Nguyên nhân, Dấu hiệu & Phác đồ điều trị chuẩn Y khoa

Viêm da cơ địa không chỉ là câu chuyện của những mảng da khô hay vài cơn ngứa thoáng qua. Với nhiều người, đó là cảm giác ngứa dai dẳng về đêm, là làn da bong tróc nứt nẻ mỗi khi thời tiết thay đổi, và là nỗi lo bệnh cứ hết rồi lại tái phát dù đã thử qua không ít cách điều trị.

Tại Việt Nam, viêm da cơ địa ngày càng phổ biến do khí hậu nóng ẩm, ô nhiễm môi trường và thói quen sinh hoạt nhiều áp lực. Điều đáng nói là rất nhiều người chữa bệnh theo cảm tính: nghe mách thuốc, tự mua kem bôi mạnh hoặc dùng các sản phẩm không rõ nguồn gốc. Kết quả là da có thể đỡ nhanh lúc đầu nhưng về lâu dài lại mỏng yếu hơn, dễ bùng phát nặng hơn trước.

Thực tế, viêm da cơ địa là bệnh da liễu mạn tính, cần được hiểu đúng ngay từ đầu. Khi nắm rõ nguyên nhân, dấu hiệu và cách kiểm soát phù hợp, người bệnh hoàn toàn có thể sống chung với bệnh một cách nhẹ nhàng, hạn chế tái phát và bảo vệ làn da khỏe mạnh lâu dài.

Viêm da cơ địa là gì & Dấu hiệu nhận biết

Viêm da cơ địa (còn gọi là chàm cơ địa hay eczema) là một bệnh da liễu mạn tính, có xu hướng kéo dài và tái phát nhiều lần. Bệnh không lây từ người sang người nhưng lại ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống vì gây ngứa dai dẳng, khó chịu và dễ bùng phát khi gặp điều kiện thuận lợi.

Về bản chất, viêm da cơ địa xảy ra khi hàng rào bảo vệ da bị suy yếu. Lúc này, da không giữ được độ ẩm cần thiết và trở nên nhạy cảm hơn với các yếu tố bên ngoài như thời tiết, bụi bẩn, hóa chất hay vi khuẩn. Cơ thể phản ứng lại bằng tình trạng viêm, gây ra các triệu chứng trên da. Yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng, vì bệnh thường gặp ở những người có cơ địa dị ứng hoặc trong gia đình có tiền sử hen suyễn, viêm mũi dị ứng.

Dấu hiệu của viêm da cơ địa có thể khác nhau tùy độ tuổi và giai đoạn bệnh, nhưng đặc trưng nhất vẫn là ngứa. Cơn ngứa thường xuất hiện âm ỉ, tăng nhiều vào ban đêm, khiến người bệnh gãi liên tục và khó ngủ. Da tại vùng tổn thương thường khô, đỏ, bong tróc, có thể nứt nẻ và đau rát.

Ở giai đoạn cấp tính, da có thể đỏ nhiều, rỉ dịch hoặc nổi mụn nước nhỏ. Khi bệnh kéo dài hoặc tái phát nhiều lần, vùng da viêm trở nên dày lên, sậm màu hơn do gãi nhiều, hiện tượng này được gọi là lichen hóa. Các vị trí thường gặp là mặt, cổ, khuỷu tay, khoeo chân, cổ tay và vùng da sau tai.

Điều quan trọng là viêm da cơ địa không chỉ là vấn đề ngoài da. Nếu không được kiểm soát đúng cách, bệnh dễ tái phát và nặng dần theo thời gian. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và hiểu đúng bản chất bệnh sẽ giúp người bệnh chủ động chăm sóc da và điều trị hiệu quả hơn.

Nguyên nhân gây bệnh thường gặp

Viêm da cơ địa không xuất hiện ngẫu nhiên mà là kết quả của nhiều yếu tố kết hợp với nhau. Trong đó, cơ địa và môi trường sống đóng vai trò quan trọng nhất. Hiểu đúng các nguyên nhân thường gặp sẽ giúp người bệnh kiểm soát bệnh tốt hơn và hạn chế tái phát.

• Yếu tố đầu tiên là di truyền và cơ địa dị ứng. Những người có tiền sử gia đình mắc viêm da cơ địa, hen suyễn hoặc viêm mũi dị ứng có nguy cơ cao hơn. Ở nhóm này, hàng rào bảo vệ da thường yếu hơn bình thường, khiến da dễ mất nước và dễ phản ứng quá mức với các tác nhân bên ngoài.

• Thời tiết và khí hậu cũng là nguyên nhân phổ biến khiến bệnh bùng phát. Thời tiết hanh khô làm da mất ẩm nhanh, trong khi khí hậu nóng ẩm lại tạo điều kiện cho vi khuẩn và nấm phát triển. Tại Việt Nam, nhiều người nhận thấy viêm da cơ địa nặng hơn vào thời điểm giao mùa hoặc những đợt thời tiết thay đổi thất thường.

• Một nguyên nhân thường bị bỏ qua là tiếp xúc với chất kích ứng. Xà phòng có tính tẩy mạnh, nước giặt, nước xả vải, mỹ phẩm không phù hợp hoặc các hóa chất trong môi trường sinh hoạt có thể làm da bị kích thích liên tục. Với làn da vốn nhạy cảm, sự tiếp xúc lặp đi lặp lại này dễ dẫn đến viêm kéo dài.

• Ngoài ra, stress và thói quen sinh hoạt cũng ảnh hưởng rõ rệt đến bệnh. Căng thẳng kéo dài, thiếu ngủ hoặc chế độ sinh hoạt thất thường làm hệ miễn dịch mất cân bằng, khiến các triệu chứng ngứa và viêm trở nên nặng hơn. Ở nhiều người, chỉ cần stress tăng cao là bệnh có thể bùng phát rõ rệt.

• Cuối cùng, chăm sóc da không đúng cách cũng là nguyên nhân khiến viêm da cơ địa dai dẳng. Việc rửa mặt hoặc tắm quá nhiều, dùng nước nóng, lạm dụng thuốc bôi mạnh hay bỏ qua dưỡng ẩm đều làm hàng rào da tổn thương thêm, khiến bệnh khó kiểm soát.

Chẩn đoán

Chẩn đoán viêm da cơ địa chủ yếu dựa vào triệu chứng lâm sàng và tiền sử gia đình.

• Ngứa khu vực bị viêm.
• Viêm da mãn tính và tái phát nhiều lần.
• Hình thái và vị trí tổn thương điển hình: Ở trẻ em, chàm khu trú ở mặt, vùng duỗi; ở trẻ lớn và người lớn, da dày sừng, lichen ở vùng nếp gấp.
• Tiền sử cá nhân hoặc gia đình đã từng điều trị viêm da cơ địa dị ứng, hen, viêm mũi dị ứng.
• Các triệu chứng lâm sàng khác như: Khô da, viêm môi, viêm kết mạc mắt và kích thích ở mắt tái phát nhiều lần, màu sắc trên mặt đỏ hoặc tái, bị dị ứng thức ăn, chàm ở lòng hoặc mu bàn tay, IgE tăng, phản ứng da tức thì týp 1 dương tính, vẩy trắng.

Phác đồ điều trị viêm da cơ địa

Viêm da cơ địa là bệnh mạn tính, vì vậy điều trị không chỉ nhằm làm da “hết ngứa tạm thời” mà quan trọng hơn là kiểm soát bệnh lâu dài, hạn chế tái phát và bảo vệ hàng rào da. Phác đồ điều trị thường được xây dựng theo từng mức độ, kết hợp giữa chăm sóc tại nhà, dùng thuốc và trong một số trường hợp là các liệu pháp hỗ trợ công nghệ cao.

1. Điều trị không dùng thuốc (Chăm sóc tại nhà)

Đây là nền tảng quan trọng nhất trong điều trị viêm da cơ địa, dù bệnh ở mức độ nhẹ hay nặng. Nếu chăm sóc da không đúng cách, mọi phương pháp điều trị khác đều khó đạt hiệu quả bền vững.

• Tắm nước ấm: Có thể pha thêm một ít bột baking soda hoặc yến mạch xay nhỏ vào với nước ấm, ngâm mình trong 10 – 15 phút rồi lau khô cơ thể, dùng kem dưỡng ẩm ngay sau đó;
• Không gãi khu vực bị ngứa: Có thể sử dụng đầu ngón tay ấn nhẹ vào khu vực bị ngứa để làm giảm cảm giác khó chịu;
• Sử dụng băng cá nhân: Băng khu vực ngứa sẽ giúp bảo vệ da và hạn chế việc gãi làm tổn thương da;
• Sử dụng xà phòng dịu nhẹ: Xà phòng không mùi và không chất tẩy sẽ tránh làm cho da bị kích ứng. Sau khi sử dụng xà phòng, nên rửa vùng da tiếp xúc với xà phòng thật sạch;
• Sử dụng máy tạo độ ẩm: Môi trường với nhiệt độ nóng ẩm có thể khiến vùng da bị ngứa và tróc nặng thêm. Do đó, sử dụng máy tạo độ ẩm kết hợp với điều hòa để không khí trong nhà mát mẻ và đủ ẩm hơn;
• Mặc quần áo thoải mái: Trong điều trị viêm da cơ địa, cần giảm kích ứng da bằng cách tránh mặc quần áo chật và cứng. Thay vào đó, hãy chọn những trang phục mềm mại và thấm hút mồ hôi tốt;
• Tránh căng thẳng và lo lắng: Stress và các rối loạn về mặt tâm lý có thể khiến chứng viêm da cơ địa nặng thêm. Do vậy, cải thiện sức khỏe tâm lý sẽ giúp giảm bớt tình trạng ngứa da.

2. Điều trị dùng thuốc (Bôi – Uống)

Khi viêm da cơ địa ở mức độ trung bình đến nặng, hoặc không đáp ứng tốt với chăm sóc tại nhà, bác sĩ sẽ cân nhắc sử dụng thuốc. Việc dùng thuốc cần đúng loại, đúng liều và đúng thời gian, tránh tự ý kéo dài.

• Kem bôi giảm ngứa và giúp mau lành da: Kem hoặc thuốc dạng mỡ có chứa corticosteroid giúp kháng khuẩn và giảm ngứa. Hãy thoa kem theo chỉ dẫn của bác sĩ sau khi dưỡng ẩm. Tác dụng phụ của việc sử dụng quá mức các loại kem này là có thể làm mỏng da, do đó, chỉ nên dùng đúng chỉ định của bác sĩ. Các thuốc như Protopic và Elidel có thể được dùng điều trị viêm da cơ địa ở trẻ trên 2 tuổi, khi thoa thuốc (theo hướng dẫn của bác sĩ) cần tránh ánh nắng mạnh;
• Thuốc chống nhiễm trùng: Kem kháng sinh được dùng khi da bị nhiễm khuẩn, vết thương hở hoặc nứt. Người bệnh cũng có thể sẽ phải uống kháng sinh trong một thời gian ngắn để chữa nhiễm trùng;
• Thuốc uống: Với những trường hợp nặng hơn, thuốc corticosteroid đường uống như thuốc Prednisone sẽ mang lại hiệu quả điều trị cao hơn, tuy nhiên có thể gây tác dụng phụ nghiêm trọng nếu sử dụng lâu dài.

3. Các liệu pháp công nghệ cao (Ánh sáng, hỗ trợ chuyên sâu)

Với những trường hợp viêm da cơ địa mạn tính, tái phát nhiều lần hoặc không đáp ứng tốt với điều trị thông thường, các liệu pháp công nghệ cao có thể được cân nhắc như một phương án hỗ trợ.

• Băng thuốc: Với những trường hợp nặng, băng thuốc là cách điều trị hiệu quả và chuyên sâu. Liệu pháp này thường được thực hiện ở bệnh viện, đó là băng vùng bị viêm bằng corticosteroid dạng bôi và băng ướt;
• Liệu pháp ánh sáng: Với những trường hợp bệnh không đáp ứng thuốc bôi hoặc bệnh thường hay tái phát, sẽ áp dụng liệu pháp ánh sáng, đó là phơi da dưới ánh sáng tự nhiên nhất định. Một số dạng khác của liệu pháp này là sử dụng tia UVA và UVB nhân tạo, có thể kết hợp với thuốc điều trị viêm da cơ địa. Tuy nhiên, nếu sử dụng liệu pháp này lâu dài có thể gặp tác dụng phụ bao gồm lão hóa da sớm và cũng làm tăng nguy cơ ung thư da. Do đó, liệu pháp ánh sáng hạn chế sử dụng ở trẻ nhỏ và tuyệt đối không được dùng cho trẻ sơ sinh.

Ngoài ra, một số công nghệ hỗ trợ phục hồi da giúp tăng cường hàng rào bảo vệ, giảm viêm và cải thiện chất lượng da cũng được áp dụng tùy từng trường hợp. Tuy nhiên, các liệu pháp này không thay thế hoàn toàn điều trị nền tảng mà chỉ đóng vai trò hỗ trợ.

Việc lựa chọn phương pháp nào cần dựa trên đánh giá cụ thể của bác sĩ da liễu, tránh chạy theo công nghệ khi chưa cần thiết.

Cách phòng ngừa tái phát hiệu quả

Viêm da cơ địa có đặc điểm dễ tái phát, đặc biệt khi thời tiết thay đổi hoặc người bệnh quay lại những thói quen sinh hoạt cũ. Vì vậy, phòng ngừa tái phát không phải là làm một lần, mà là duy trì những nguyên tắc chăm sóc da đúng cách mỗi ngày.

• Dưỡng ẩm cho da: Bôi kem dưỡng ẩm phù hợp với da ít nhất hai lần một ngày;
• Tránh và hạn chế các tác nhân có hại cho da: Các tác nhân như mồ hôi, lo lắng, căng thẳng, thừa cân, béo phì, tiếp xúc với xà phòng, chất tẩy rửa quá mạnh, khói bụi và phấn hoa có thể làm bệnh viêm da cơ địa nặng thêm. Lưu ý, đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, có thể bị viêm da cơ địa khi ăn một số loại thực phẩm như trứng, sữa, đậu nành và lúa mì;
• Hạn chế tắm quá lâu: Tắm nước ấm trong khoảng thời gian 10 – 15 phút là hợp lý;
• Sử dụng xà phòng có tính chất dịu nhẹ: Hãy chọn những loại xà phòng có tính dịu nhẹ với làn da. Những loại xà phòng có chất khử mùi và kháng khuẩn có thể khiến da bị khô do làm mất một lượng dầu tự nhiên trên da;
• Lau khô người thật kỹ sau khi tắm: Sau khi tắm, nhẹ nhàng dùng khăn mềm vỗ nhẹ lên da để thấm nước, tránh cọ xát khăn với da quá mạnh.

Điều quan trọng hàng đầu là giữ cho hàng rào bảo vệ da luôn khỏe. Dưỡng ẩm đều đặn nên được xem là thói quen bắt buộc, kể cả khi da đã ổn định và không còn triệu chứng rõ rệt. Việc ngưng dưỡng ẩm quá sớm thường khiến da khô trở lại và tạo điều kiện cho đợt viêm mới bùng phát.

Cuối cùng, người bệnh nên theo dõi da định kỳ và tái khám khi có dấu hiệu bất thường, thay vì tự ý dùng lại thuốc cũ. Việc điều chỉnh phác đồ kịp thời sẽ giúp kiểm soát viêm da cơ địa hiệu quả hơn và tránh những đợt tái phát nặng về sau.

Kết luận

Viêm da cơ địa không phải là căn bệnh có thể “chữa khỏi trong vài ngày”, nhưng cũng không phải là điều bạn buộc phải cam chịu suốt đời. Khi hiểu đúng bản chất bệnh, nhận biết sớm dấu hiệu và tuân thủ phác đồ điều trị phù hợp, làn da hoàn toàn có thể được kiểm soát ổn định và duy trì khỏe mạnh lâu dài.

Điều quan trọng nhất không nằm ở việc dùng thuốc mạnh hay chạy theo những giải pháp tức thời, mà ở sự kiên trì chăm sóc da đúng cách mỗi ngày. Dưỡng ẩm đều đặn, tránh các yếu tố kích phát, điều chỉnh lối sống và theo dõi da sát sao chính là nền tảng giúp hạn chế tái phát và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Nếu bạn đang gặp khó khăn trong việc kiểm soát viêm da cơ địa, đừng tự mình xoay xở hay thử nghiệm theo cảm tính. Liên hệ ngay tới Phòng Khám Chuyên Khoa Da Liễu Medcare qua hotline 0931.888.115 để các bác sĩ có thể tư vấn và hỗ trợ bạn nhé! 

Câu hỏi thưởng gặp